blog

Hitte in Nederland

Deze zomer regende het wekenlang warmterecords in ons land. De hitte beheerste niet alleen onze gesprekken en domineerde het nieuws, maar beïnvloedde ook sterk ons maatschappelijke en persoonlijke leven.

Kwetsbaar en afhankelijk, dát zijn we. 

Het karakter van de landelijke bid- en dankdag voor gewas en arbeid kreeg in enkele decennia een ander karakter, ook in hervormde gemeenten. Ja, we beleden onze afhankelijkheid van de Heere, maar anders dan onze (over)grootouders meenden we dat de techniek ons zou helpen als de natuur ons in de steek liet. Het leven in Nederland is uitstekend georganiseerd en voor beelden van kale akkers of lege winkels waren we aangewezen op de buitenlandpagina’s in de krant.

Koele zomer

En dan regent het lang niet in ons land en blijft de zon hoog aan de hemel staan, week na week. De combinatie van droogte en hitte treft de binnenvaartschipper, raakt vlinders en mussen in hun zoektocht naar eten, is een bezoeking voor kwetsbare ouderen. Bermbranden, uitdroging, warmterecords – het zijn woorden die dagelijks klonken.

De warmste dag die ooit in Nederland gemeten werd, wordt net niet geëvenaard. Nooit eerder was er in ons land tussen 1 april en augustus zo’n neerslagtekort, terwijl juist water onmisbaar is om te leven. Met een overvloed aan water heeft ons land leren omgaan, met name na de ramp van 1953, maar een groot tekort aan water is een betrekkelijk nieuwe ervaring. ‘In de toekomst zullen we de zomer van 2018 een koele zomer noemen,’ merkte een klimaatdeskundige van het KNMI overigens op.

Vaderlijke zorg

Het is winst als we opnieuw leren dat ons leven niet maakbaar is, ook als samenleving. De kerk belijdt tot haar troost de voorzienigheid van God, Zijn almacht waardoor Hij hemel en aarde én alle schepselen op zo’n wijze onderhoudt dat regen en droogte geen spelingen van de natuur zijn maar ons toekomen uit Zijn Vaderlijke hand. ‘Om dit alles ben ik schuldig om Hem te danken en te loven en daarom te dienen en te gehoorzamen,’ schrijft Luther in zijn Kleine Catechismus. En zijn tijdgenoot Melanchthon voegt toe: ‘Alle dingen zijn in de natuur bestemd tot zeker nut. Ze is gemaakt door het beleid van de Bouwmeester.’ ‘Als Schepper van hemel en aarde bestuurt Hij de gehele natuur naar haar aard door Zijn goedheid, macht en wijsheid,’ schrijft Calvijn in zijn Catechismus. Na de zondvloed belooft God aan Noach ‘voortaan de aardbodem niet meer te vervloeken vanwege de mens’. Zo reageert Hij op de brandoffers van Noach, dan zegt Hij het ritme van de seizoenen toe, van zaaitijd en oogsttijd, van koude en hitte.

De zomer van 2018 is daarom een oefening in vertrouwen op God, een activiteit die tegelijk niet betekent dat we onverantwoord met Zijn schepping mogen omgaan; integendeel. Dat punt laat ik in deze bijdrage echter liggen.

Diaconale hart

Nu de bermen in Nederland meer geel van kleur zijn dan groen, nu vele duizenden bomen doodgegaan zijn, beseffen we weer hoe levenbrengend water is. We kijken met andere ogen naar zoveel regio’s in de wereld waar jaar na jaar de oogst mislukt, waar regen als een wonderlijk geschenk ontvangen wordt, waar men écht weet wat langdurige hitte is. En we beseffen dat een beker koud water genade is.

Die ervaring moet ons leren te delen, wereldwijd. Het diaconale hart van de kerk mag kloppen voor vluchtelingen die geen schoon water hebben, voor kinderen die nauwelijks te drinken krijgen, voor landen waar de akkers hun opbrengst niet geven. Hoe kunnen we overdadig leven en vrolijk zijn, als Lazarus voor onze poort ligt?

***

De stem van God, we horen haar voortdurend in de natuur. Psalm 29 spreekt erover: ‘De stem van de Heere klinkt over de wateren, de God der ere dondert, de Heere is op de grote wateren.’ Zo leert Hij ons niet alleen bij een overvloed van water maar ook bij een tekort aan water dat Hij ‘als Koning voor eeuwig troont’.

Dagelijks brood

De kerk kan daarom de vraag niet ontlopen hoe ze reageert op droogte en hitte als kastijding van Hem. Het zuchten van de schepping is niet los te zien van de zonden van de mens. Het is die schepping die (Rom.8) met reikhalzend verlangen uitziet naar het openbaar worden van de kinderen van God. Iets daarvan heeft de Heere ons de voorbije weken van nabij laten zien.

Met het volmaakte gebed zeggen we het mee: ‘Geef ons heden ons dagelijks brood.’ Want daarvoor zijn we niet aangewezen op het economische beleid van de regering, de stabiliteit van de euro of ons eigen vermogen. Ook de basale levensbehoeften ontvangen we van Hem, Die ons leert te bidden, te danken, ons te verootmoedigen.

***

Gods toorn

Hitte is niet alleen een onplezierig leefklimaat die mens en dier verlammen kan, voor een christen is de hitte eveneens symbool van de toorn van God over de zonde. Zo leert extreme warmte ons hoe zwaar de overtreding van het gebod voor de Heere telt. Wie zal hier de voorbije weken niet aan gedacht hebben?

Mozes is de stem van God geweest, toen hij Israël (Deut.28) voorhield dat ze Zijn verordeningen en geboden nauwlettend moesten houden, omdat Hij hen anders treffen zou ‘met tering, koorts en ontsteking, met hitte en droogte.’ Bij de profeten is dit een terugkerend refrein. Jesaja (hoofdstuk 13) moet doorgeven dat de dag van de Heere meedogenloos komt, ‘met verbolgenheid en hittige toorn’. Jeremia spreekt een en andermaal over de brandende toorn van de Heere. Nahum stelt de vraag wie er voor de hittigheid van Zijn toorn kan bestaan en Hosea toont Gods ontferming als hij besluit ‘de hittigheid van Mijn toorn niet uit te voeren’.

Naar Kanaän onderweg

Tegenover deze serieus te nemen werkelijkheid staat de heerlijkheid van de kinderen van God, die Hem voor de troon van het Lam dienen, dag en nacht. Johannes (Openb.7:16) troost de kerk op aarde met dit perspectief: ‘Zij zullen geen honger of dorst meer hebben, en geen zonnesteek of enige hitte zal hen treffen.’

Dit perspectief biedt de Bijbel aan degenen die het leven als een woestijnreis zien, een tijd van beproeving en van noodzakelijke volharding, zoals Israël die eens beleefde op weg naar Kanaän. Bij die woestijntijd hoort de hitte van de verdrukking waarmee Petrus het lijden van de christenen beeldend verwoordt.

Een Fontein

Evangelie is het dat het Woord van God over méér spreekt dan over de dag van Zijn toorn. Aan die dag ís te ontkomen. ‘Op die dag’, zegt Zacharia, ‘zal er een bron geopend worden voor het huis van David en voor de inwoners van Jeruzalem tegen de zonde en tegen de onreinheid.’ Die Fontein (!) is geopend tegen de zonde, in de dagen van de uitstorting van de Heilige Geest. Jezus Christus, Hij heeft de hitte van de toorn van God gedragen. Zelfs als het in Nederland tegen de 40 graden is, hebben we geen besef van wat díe hitte inhoudt.

Ook het woord ‘fontein’ is een rode draad in de boodschappen van de profeten aan degenen die belijden dat God hun Koning is. ‘En u zult water scheppen met vreugde uit de fonteinen van het heil.’ (Jes.12:3) Wie dorst heeft, geeft Hij uit de bron te drinken. Dan wordt het water dat Jezus geeft, een bron van water die opwelt tot in het eeuwige leven.

De natuur – ze leert ons veel over de genade.

P.J. Vergunst

Gebed bij droogte

Levenbrengende God,

Aan U behoren wij toe in alle omstandigheden van het leven.
Nu hitte en droogte ons land teisteren wenden we ons tot U
met onze zorg om de gewassen die staan te verpieteren op het land,
met onze angst dat wie oud en zwak zijn het niet gaan redden,
met onze bezorgdheid om een veranderend klimaat, om een kwetsbare Schepping.
Zie om naar ons land, o God,
wil voorzien in wat wij nodig hebben.
Laat uw zegen neerdalen en onze gronden vruchtbaar maken.
Laat ons niet blijvend dorsten.
Houd ons bijeen in onze zorg om elkaar,
dat we oog houden voor wat een ieder nodig heeft
deze dag en de dagen die komen.
Levenbrengende God,
in deze moeitevolle omstandigheden vertrouwen we onszelf aan U toe.
Amen.

Ds. S. van Meggelen, preses generale synode