blog

Ná de catechisatiecultuur

Voor het derde jaar stelt de Protestantse Kerk een geloofsthema aan de orde: ‘De Bijbel in het midden’. Na bezinning op het avondmaal en de liturgie stond in de synodevergadering nu het geloofsgesprek centraal.

De ondertitel van de notitie die de synode op 15 november besprak, kan veelzeggend genoemd worden: ‘De Bijbel in het midden. Het geloofsgesprek te midden van verschillen’. Prof. dr. Maarten Wisse, de hoogleraar Dogmatiek van de PThU die de notitie schreef, noemt een geloofsgesprek ‘een gesprek over en vanuit het geloof waarbij er sprake is van meer of minder radicale verschillen’. Dat de Bijbel hierin centraal staat, heeft vooral waarde ‘omdat in de Bijbel zelf een veelheid van stemmen aan de orde komt’. Als we leren met de verschillende stemmen in de Bijbel om te gaan, zijn we ook beter in staat om elkaars verschillende manieren van geloven te begrijpen en te aanvaarden, schrijft prof. Wisse.

Ik vind dit een opvallend doel. Zegt de Bijbel zelf (Ef.3) niet dat we de ander nodig hebben om met alle heiligen ten volle te kunnen begrijpen hoe ver de liefde van Christus reikt, hoe we die liefde kennen zouden, om vervuld te worden tot heel de volheid van God? Zeker, er is een veelkleurigheid onder de kinderen van God, bepaald door biografie, door karakter, door de context van ons leven. Die pluriformiteit ervaren we echter niet als ‘vele stukjes van de waarheid’, maar is vanuit ieders leven gericht op Jezus Christus, dé Waarheid. Beknellend is dat nooit.

Driedeling

Eerlijk tekent prof. Wisse de verscheidenheid in denken en geloven binnen de Protestantse Kerk, al is zijn driedeling wel erg grofmazig. Hij ziet ‘een traditionele vorm van protestantisme dat aan de Bijbel als eenheid vasthoudt’, waarover ds. M.J. Tekelenburg in de synode terecht zei dat ‘klassiek’ of ‘orthodox’ betere woorden zijn dan ‘traditioneel’. Hij ziet een oecumenisch-liturgisch deel van de kerk, waarin de eenheid van de Bijbel losgelaten is en de Bijbel een menselijk boek werd. Ten derde benoemt hij de opkomst van de evangelicale geloofsbeleving, waarin de Bijbel ‘eerst en vooral een praktische gids is voor het leven met God’.

Prof. Wisse constateert dat in veel gemeenten ‘deze drie vormen van geloofsbeleving kriskras door elkaar heenlopen’. Het lijkt me dat zeker in een tijd van perforatie van gemeentegrenzen deze stelling meer onderbouwd moet worden. 

*** 

Het is belangrijk dat de kerk verwoordt niet zonder geloofsgesprekken te kunnen, dat er in een kwetsbare tijd meer gedaan moet worden dan ‘alles draaiende houden’. We zijn geroepen ons hart voor de ander te openen. Om daarin gevoed te worden, hebben we allereerst de Bijbel nodig, waarbij we ons bewust moeten zijn van onze neiging in de gemeente hen op te zoeken die gelijk denken als wij. 

Catechese

Prof. Wisse plaatst het noodzakelijke geloofsgesprek in de context van de catechetische cultuur, die ‘op heel wat plaatsen in de kerk springlevend is’ en tegelijk elders verdwenen is – ‘met enorme gevolgen voor het geloofsleven, het geloofsgesprek en het besturen van de kerk’. Het is een eerlijke én aangrijpende werkelijkheid: ‘Kennis van de inhoud van het geloof, van bijbelverhalen en van theologische tradities neemt in snel tempo af.’

Als alleen déze constatering tot gesprek in kerkenraad en gemeente zou leiden, dan heeft de notitie van prof. Wisse al tot veel goeds geleid. Beleid begint immers bij een eerlijke diagnose. Voor dat gesprek zal over een halfjaar de notitie in boekvorm én voorzien van bijbelstudies naar de gemeenten gaan. De in de synode gemaakte opmerkingen worden hierin verwerkt.

Heilige Geest

Welke opmerkingen dat onder meer waren?

Ds. M.G. Pettinga (Monnickendam) zei dat de Bijbel in elke tijd mensen raakt. Maar, ‘mensen voelen bij sommigen gedeelten ook weerstand, wat het contact met de Eeuwige belemmert’.

Oud. A. Verbeek (Amsterdam) miste de vreugde van het vieren van de verschillen. En ‘waarom beginnen we bij de Bijbel en niet bij het leven?’

Ds. M.J. Tekelenburg (Reeuwijk) vroeg of de Bijbel aanleiding tot gesprek is of dat de Bijbel ook zelf mag spreken.

Ds. M. van Dam (Baarn) vroeg ook aandacht voor geloofsgesprekken waarin het niet gaat om onderlinge verschillen. Overigens had hij een andere wijkgemeente in Baarn reeds uitgenodigd om met haar bijbelstudie te doen.

Ds. M. Oostenbrink (Zwolle) zei dat het gebed om de Heilige Geest nodig is, als we de Bijbel openen.

*** 

Nieuwe vormen

Op deze synodedag kreeg de verbinding tussen bestaande en nieuwe vormen van kerk-zijn ook aandacht. Vanuit de Protestantse Kerk zijn sinds 2005 niet minder dan 250 initiatieven ontstaan, zoals kliederkerken, monastieke initiatieven, leefgemeenschappen, pioniersplekken. Nu deze volwassen worden, komen er fundamentele vragen over kerk-zijn op tafel: rond lidmaatschap, de rol van predikanten, sacramenten en de organisatie van de kerk. Wat doe je immers als iemand zijn kindje in een kliederkerk wil laten dopen? Hoe krijgen nieuwe kerkplekken een stem in de synode? enz.

Het bestuur van de Gereformeerde Bond weet zich bij deze belangrijke ontwikkeling betrokken en nodigde projectleider pionieren Martijn Vellekoop daarom onlangs op een reguliere vergadering uit, wat een inhoudsvol gesprek opleverde. Ook namen ds. J.A.W. Verhoeven en ondergetekende deel aan seminars over het ambt en over essenties van kerk-zijn. 

Kerkplekken

In groepjes spraken de synodeleden over de diverse hoofdstukken van het rapport ‘Mozaïek van kerkplekken’, dat in 2019 tot besluitvorming leiden moet. Onder meer kwam aan de orde wanneer (een diaconaal inloophuis, een willekeurige bijbelgroep?) er sprake is van een nieuwe kerkplek. Vanwege de presbyteriaal-synodale kerkvisie (waarin gemeente en kerk aan elkaar verbonden zijn) wordt gekozen voor ‘verbinding’ als sleutelwoord, zonder dat er sprake is van hiërarchische verhoudingen.

Een zelfstandige kerkplek zal onder leiding van een kerkplekraad moeten staan met tenminste drie leden van de Protestantse Kerk die een kerkelijk ambt bekleden. Tevens zal ze jaarlijks mee moeten doen in een orde voor nieuwe kerkplekken. 

Kerkstructuur

‘Door ruimte te geven aan nieuwe vormen van kerk-zijn, zijn we als Protestantse Kerk als het ware al met één been uit de boot gestapt. Net als Petrus die reageerde op de roep van Jezus,’ zei Vellekoop. ‘De vraag is of we ook met het andere been op het water durven te gaan staan. Het gaat nu raken aan onze kerkstructuur. Daarin nieuwe stappen zetten zal op z’n minst onwennig zijn, maar zolang we richting Jezus lopen nemen we wat mij betreft die onwennigheid op de koop toe.’

Wie trouw meeleeft in Putten of Oude Tonge, zal het wellicht minder ervaren: deze synode maakt echter opnieuw duidelijk dat de secularisatie en daarmee de structuur van de kerk tot grote veranderingen leidt. Een catechetische cultuur aan het verdwijnen en nieuwe kerkplekken in opkomst… de spannende vraag is hoe beide zich tot elkaar verhouden. Niemand kan voor ons land de nog spannender vraag uit Lukas 18 negeren: ‘Maar zal de Zoon des mensen, als Hij komt, wel het geloof op de aarde vinden?’

P.J. Vergunst